Formuleren

  1. Home
  2. /
  3. Stijl
  4. /
  5. Formuleren
Insert Content Template or Symbol

uitleg
  • Uitleg
    Contaminaties

Als je twee woorden of uitdrukkingen ten onrechte vermengt, spreek je van een contaminatie.

Voorbeelden:

  • Deze computer kost duur (kost veel of is duur).
  • Ik zal dat nachecken (nakijken of checken).
  • Hij kreeg ongenadeloos op zijn kop. (ongenadig of genadeloos)
  • Hij neemt in de klas altijd het hoogste woord (heeft het hoogste woord of het woord nemen).
  • Aan het eind van de partij legde hij het laatste loodje (het loodje leggen of de laatste loodjes wegen het zwaarst).
  • Je mag verwachten dat ze een voorbeeldfunctie geven (J.P. Balkenende) (een voorbeeld geven of een voorbeeldfunctie hebben).

oefening
  • Oefening 1  
  • Contaminaties

oefening
  • Oefening 2
  • Dubbele ontkenning/contaminatie

oefening
  • Oefening 3
  • Taalfouten

uitleg
  • Uitleg
    Foutieve verwijswoorden

Verwijswoorden wijzen vooruit of terug naar woorden, woordgroepen of zinnen. Het antecedent (datgene waarnaar verwezen wordt) bepaalt welk verwijswoord je moet gebruiken.

Bij woordgroepen wordt dat bepaald door het kernwoord.
In het Nederlands kennen we mannelijke, vrouwelijke en onzijdige woorden.

Voorbeelden van fouten:

Hem werd een contract aangeboden die nogal wat onduidelijkheden bevatte Die moet zijn dat want het is het contract(o).
De scholier stelde de staatssecretaris voor een probleem wat ze niet direct kon oplossen. Wat moet zijn dat want het is het probleem (o).
De Nederlandse scholierenbevolking heeft zijn stem laten horen. Zijn moet zijn haar want bevolking is een vrouwelijk woord(v).
Dat is het beste dat ik ooit gedaan heb. Dat moet zijn wat want na de overtreffende trap gebruik je wat.
Ze doen waar hun zin in hebben. Hun moet zijn ze. Hun mag je niet als onderwerp gebruiken.

Het moet altijd duidelijk zijn waarnaar een verwijswoord verwijst.

  • Wat niet mag is dat een verwijswoord verwijst naar iets wat niet in de tekst staat.Literatuur in 4 havo is vaak lastig. Ze zijn niet voor elke leerling leuk om te lezen. Ze verwijst naar boeken.
  • Het moet altijd duidelijk zijn waarnaar wordt verwezen, kortom het moet duidelijk zijn wat het antecedent is. Er ontstonden toch enkele relletjes ondanks de goede organisatie daarvoor moet men waardering hebben (Daarvoor is dat het feit dat er rellen ontstonden of de goede organisatie?).
  • Een verwijswoord mag niet naar een deel van een woord verwijzen. Er is niet veel belangstelling in Nederland voor wat de waterpoloërs op dat gebied internationaal presteren (op dat gebied verwijst naar waterpolo).

video
  • Video

oefening
  • Oefening 1
  • Foute en slordige verwijswoorden

oefening
  • Oefening 2
  • Verwijswoorden

oefening
  • Oefening 3
  • Verwijswoorden

oefening
  • Oefening 4
  • Als/dan

uitleg
  • Uitleg
    Congruentie

Onderwerp en persoonsvorm moeten gelijk zijn in getal. Dus als het onderwerp enkelvoudig is, moet de persoonsvorm ook enkelvoudig zijn. En als het onderwerp meervoudig is, moet de persoonsvorm ook meervoudig zijn. Gelijkheid in getal noemen we congruentie.

Fout is:

Een groot aantal mensen (O) zijn (PV) naar de bijeenkomst gekomen. Zijn moet zijn: is (aantal is enkelvoudig).
Een zwerm (O) bijen achtervolgden (PV) de jongen. Achtervolgden moet zijn: achtervolgde (zwerm is enkelvoudig).
Volgens Van Gaal geeft (PV) de media (O) een foute weergave van de gebeurtenissen. Goed is: de media geven (Media is het meervoud van medium.).

Opmerking:

Het is niet altijd duidelijk of de persoonsvorm enkelvoud of meervoud moet zijn.
Bekijk de volgende zin:

‘Ik was een van de eersten die zijn opmerking begreep’?
Enkelvoud en meervoud zijn hier allebei te verdedigen.

video
  • Video

oefening
  • Oefening 1
  • Congruentie

uitleg
  • Uitleg
    Dat/als - constructie

In de volgende zinnen geven de gecursiveerde delen een voorwaarde aan. Je kunt zo’n voorwaarde beter achteraan de zin zetten. Er een aparte zin van maken mag ook. Als je van ‘ík denk’ of ík vind’ ‘volgens mij’ maakt, kun je het probleem vermijden.

Fout is:

Ik denk, dat als de minister vindt dat er te veel geweld op TV is, dat hij dan maatregelen moet nemen.
Ik vind, dat wanneer de overheid niets tegen de files doet, dat dan het bedrijfsleven de problemen moet aanpakken.
De schoolleiding heeft besloten dat wanneer leerlingen gaan staken, zij dan de lessen moeten inhalen.

Goed is:

Ik denk dat de minister maatregelen moet nemen als de meerderheid van de bevolking vindt dat er te veel geweld op TV is.
Ik vind dat het bedrijfsleven de problemen moet aanpakken wanneer de overheid niets tegen de files doet.
De schoolleiding heeft besloten dat leerlingen de lessen moeten inhalen als zij gaan staken.

video
  • Video

oefening
  • Oefening 1
  • dat - als

uitleg
  • Uitleg
    Weglating (samentrekking)

In zinnen die verbonden zijn door en of maar kun je soms één of meer zinsdelen weglaten.

Weglating mag alleen als de woorden die je weglaat in beide zinnen:

  • dezelfde grammaticale functie hebben (onderwerp, meewerkend voorwerp, koppelwerkwoord etc).
    Fout is:
    Zijn broek kost 80 euro en vind ik niet mooi (‘zijn broek’ is in de eerste zin onderwerp en de tweede zin lijdend voorwerp).
  • dezelfde grammaticale vorm hebben (enkelvoud of meervoud)
    Fout is:
    Er wordt een verkeersdrempel aangelegd en huizen gebouwd (na ‘en’ moet worden ingevoegd worden).
  • dezelfde betekenis hebben
    Fout is:
    De boot was goed uitgerust en de bemanning ook.

video
  • Video

oefening
  • Oefening 1
  • Weglating

uitleg
  • Uitleg
    Beknopte bijzin

In een beknopte bijzin staat geen onderwerp (het zogenaamde verzwegen onderwerp). Als je er een gewone bijzin van maakt, moet het onderwerp verwijzen naar dezelfde persoon/ zaak als het onderwerp uit de hoofdzin.

Hard lopend werden de boeven door de politie in de gaten gehouden. Terwijl de boeven (onderwerp) hard liepen, werden de boeven (onderwerp) door de politie in de gaten gehouden.

Fout is:
Wachtend op het perron bleek de trein al vertrokken. (De trein staat niet op het perron te wachten)
Reagerend op uw e-mail ontvangt u hier de door u gevraagde folders. (degene die reageert, is niet de ‘u’ die ontvangt).

Opmerking

Er zijn drie soorten beknopte bijzinnen:

  • met te + infinitief
    vb.: Na het gat ontdekt te hebben waarschuwde hij de dijkbewaking.
  • met een voltooid deelwoord
    vb.: Uit de wind gehouden kon hij de eindstreep halen.
  • met een onvoltooid deelwoord
    vb.: Dromend van zijn vriendin liep hij tegen een lantaarnpaal.

video
  • Video

oefening
  • Oefening 1
  • Beknopte bijzin

uitleg
  • Uitleg
    Inversie

In een normale zin komt de persoonsvorm na het onderwerp. Als je in een zin de volgorde van onderwerp en persoonsvorm omdraait, spreek je van inversie. 

Je mag inversie alleen gebruiken in vraagzinnen, in zinnen die beginnen met een ander zinsdeel dan het onderwerp of in zinnen die beginnen met een bijzin.

Beginnen we vanmiddag om drie uur?
Vanmiddag beginnen we om drie uur.
Als iedereen er is, beginnen we om drie uur.

Fout zijn zinnen als:

Het regende de hele middag en hebben we dus niets kunnen doen.
Op vrijdagmiddag pikken we vaak een terrasje, maar had ik er vanmiddag geen zin in.

Als twee hoofdzinnen aan elkaar gekoppeld zijn met en, want of maar en in de tweede hoofdzin foutieve inversie wordt toegepast, spreken we van de tantebetjestijl.

Zinnen met foutieve inversie verbeter je door persoonsvorm en onderwerp om te draaien of door een zindeel voor persoonsvorm te zetten.

  • Het regende de hele middag en we hebben dus niets kunnen doen.
    Het regende de hele middag en dus hebben we niets kunnen doen.
  • Op vrijdagmiddag pikken we vaak een terrasje, maar ik had er vanmiddag geen zin in.
    Op vrijdagmiddag pikken we vaak een terrasje, maar vanmiddag had ik er geen zin in.

    • video
    • Video

    oefening
    • Oefening 1
    • Inversie

    uitleg
    • Uitleg
      Onoverzichtelijke zinnen

    Dingen die bij elkaar horen, mag je niet te ver uit elkaar zetten. De zin wordt daardoor onoverzichtelijk.

    Fout is:
    Alle leraren vulden de lijsten niet goed in (Niet alle leraren…).
    De auto reed tegen een boom waarin drie dames zaten(De auto waarin drie dames zaten…).

    Ook te veel mededelingen in een zin maken de zin onoverzichtelijk.

    Fout is:
    In deze folder van de keuringsdienst van waren wordt gewaarschuwd tegen handelaren die clandestien garnalen laten pellen door illegalen en waarin uit de doeken wordt gedaan aan welke eisen het pellen van garnalen moet voldoen (bij ‘en’ moet een nieuwe zin beginnen: Daarin wordt uit de doeken…).

    Fout is:
    Het bezwaar tegen de huidige overgangsregel is dat, als je in een paar vakken slecht bent, moet je dan het volgend jaar alle vakken overdoen (…je dan het volgend jaar alle vakken over moet doen).

    oefening
    • Oefening 1
    • Woordvolgorde

    uitleg
    • Uitleg
      Ontspoorde zinnen

    Als je te lange zinnen maakt, loop je het gevaar dat je zin ‘ontspoort’.
    Zo’n zin noemen we een ontspoorde zin of anakoloet.

    Fout is:
    Joris kondigde aan dat hij om verdere problemen te voorkomen, nu hij toch een kamer kon krijgen, weg te gaan.

    Goed is:
    Joris kondigde aan dat hij om verdere problemen te voorkomen, nu hij toch een kamer kon krijgen, wegging.

    oefening
    • Oefening 1
    • Ontspoorde zinnen en woordvolgorde

    uitleg
    • Uitleg
      Symmetrie

    Gelijkheid in bouw en vorm noemen we symmetrie.

    Fout is:

    Men zegt dat het veel gaat regenen, maar ze zeggen zoveel (goed is: … maar men zegt zoveel).

    Darten dwingt je tot snelle reacties en goed je verstand te gebruiken (goed is: … dwingt je snel te reageren en goed je verstand te gebruiken).

    video
    • Video

    uitleg
    • Uitleg
      Barbaismen

    Barbarismen of leenvertalingen zijn woorden en uitdrukkingen die onterecht uit vreemde talen zijn overgenomen.

    We onderscheiden woorden die uit het Engels zijn overgenomen (anglicismen), uit het Duits (germanismen) en uit het Frans (gallicismen).

    Voorbeelden:

    • Germanismen
      beduidend in plaats van aanmerkelijk
      eerstens in plaats van ten eerste
      middels in plaats van door middel van
    • Anglicismen
      de Obama -administratie in plaats van de regering Obama
      sale in plaats van uitverkoop
      het tiende hoogste gebouw in plaats van het op negen na hoogste gebouw
    • Gallicismen
      duur kosten in plaats van is duur of kost veel
      artistieke middens in plaats van artistieke kringen
      de trainer onderstreepte het belang van… in plaats van …benadrukte

    oefening
    • Oefening 1 
    • Barbaismen

    uitleg
    • Uitleg
      Actieve of passieve zinnen

    Passief of actief (lijdende vorm of bedrijvende vorm)

    Passieve zinnen (lijdende vorm) maken een tekst afstandelijk. Maak zo veel mogelijk gebruik van actieve ( bedrijvende) zinnen.

    Gebruik niet:
    Over tien dagen worden de gesprekken tussen Nederland en België over de Westerschelde hervat.
    Maar wel:
    Over tien dagen hervatten Nederland en Belgie hun gesprekken over de Westerschelde.

    N.B. Schrap niet krampachtig elke passieve vorm, want dat kan onnatuurlijk klinken.

    video
    • Video

    oefening
    • Oefening 1 
    • Bedrijvende en lijdende vorm