gezegde

In een zin staat een werkwoordelijk of naamwoordelijk gezegde.

Opmerking 1
Als een werkwoord gesplitst is, horen beide delen bij het gezegde.

Voorbeeld:

• Houd direct op met dat stomme gelach!

Bij sommige werkwoorden hoort altijd een wederkerend voornaamwoord. Vergissen bijvoorbeeld kan niet zonder voornaamwoord: Ik vergis me, wij vergissen ons etc. Het voornaamwoord hoort dan bij het gezegde.
Bij andere werkwoorden kan je het wederkerend voornaamwoord vervangen door een ander woord: Hij wast zich.
Hij wast haar. (zich/haar = lijdend voorwerp)

Opmerking 3
Als er voor een infinitief ‘te’ of ‘aan het’ staat hoort dat bij het gezegde.

Voorbeelden:

• Hij staat daar te fluiten.
  staat te fluiten = werkwoordelijk gezegde.
• Op het Cruyff Court is hij aan het spelen.
  is aan het spelen = werkwoordelijk gezegde

Opmerking 4
Soms bestaat het werkwoordelijk gezegde uit een werkwoordelijke uitdrukking (referentieniveau 2F).

Voorbeelden:

• Toen er een agent aankwam, kozen ze het hazenpad.
  kozen het hazenpad = een werkwoordelijke uitdrukking (= vluchten)
• Hij stelde haar van het nieuws op de hoogte.
  stelde op de hoogte = een werkwoordelijke uitdrukking (= inlichten)
• Na nog een hartaanval gaf hij de geest.
  Gaf de geest = werkwoordelijke uitdrukking (=overlijden)

Een werkwoordelijke uitdrukking bestaat uit een werkwoord en een paar andere woorden.
Je kunt een werkwoordelijke uitdrukking meestal vervangen door een werkwoord met dezelfde betekenis (in de voorbeelden vluchten, inlichten en overlijden).

Het werkwoordelijk deel bestaat uit:

• een koppelwerkwoord of
• een koppelwerkwoord en een of meer werkwoordsvormen

Het naamwoordelijk deel bestaat uit de rest en wordt door het koppelwerkwoord aan het onderwerp ‘gekoppeld’. Het naamwoordelijk deel zegt namelijk altijd iets over het onderwerp.

Voorbeeld:

De wedstrijd werd een mislukking.

werd een mislukking is het naamwoordelijk gezegde; werd = werkwoordelijk deel en koppelwerkwoord;
een mislukking is naamwoordelijk deel en zegt iets overt het onderwerp namelijk dat het ‘een mislukking’ werd.

Veel koppelwerkwoorden kunnen ook als een gewoon werkwoord in het werkwoordelijk gezegde voorkomen.

Voorbeeld:

• De man schijnt eerlijk.
  schijnt eerlijk = naamwoordelijk gezegde
  schijnt = werkwoordelijk deel
  eerlijk = naamwoordelijk deel
• De man schijnt met een schijnwerper.
  schijnt = werkwoordelijk gezegde
  met een schijnwerper zegt niets over het onderwerp (de man)
• Mijn vader is vijftig jaar.
  is vijftig jaar = naamwoordelijk gezegde
  is = werkwoordelijk deel
  vijftig jaar = naamwoordelijk deel
• Mijn vader is op zijn studeerkamer.
  is = werkwoordelijk gezegde
  op zijn studerkamer zegt niets over wat voor een vader het is.
• Ik word kwaad van al dat gepest.
  word kwaad = naamwoordelijk gezegde
  word = werkwoordelijk deel
  kwaad = naamwoordelijk deel
• Ik word door hen gepest.
  word gepest = werkwoordelijk gezegde
  door hen zegt niets over het onderwerp (ik)